ભાવવિશ્વ…20 :: અરમાનોના ગૂંજતા ઢોલ..

દીકરી એટલે…

પારકું પંખી,
ઉડી જાય પળમાં
માળો હવે સૂનકાર.

વહાલી ઝિલ,

“તે દિવસે અસ્તિત્વ મિટાવી દેવાની વાત કરી તેં મને રડાવી દીધી હતી.દીકરીનું અસ્તિત્વ કોઇ મિટાવી ન શકે.પણ સાથે સાથે દીકરીને કાયમ ઘરમાં રાખી યે કયાં શકાય છે?

”ઘેન ઘૂંટેલા અરમાનોના,વાગતા રૂડા ઢોલ,
દશે દિશાના કંઠે કંઠે,સરતા મીઠા બોલ
કોઇની ઉડે ચૂંદડી ને, કોઇના રણકે પાયલ.”

આજે મનમાં ઢોલના ધબકાર અચાનક ગૂંજી રહ્યા છે..જોકે અચાનક તો કેમ કહેવાય?તું બારમા ધોરણ પછી હોસ્ટેલમાં ગઇ ત્યારે જ મનમાં ખ્યાલ હતો કે હવે દીકરીની આવનજાવન જ આ ઘરમાં રહેશે.બાકી…વિદાયના પડઘમ કાનમાં વાગી જ ચૂકયા હતા.આમે ય નજર સામે મોટી થતી જતી પુત્રીને જોઇ કયા મા બાપના મનમાં પુત્રીની વિદાયના ભણકારા નહીં વાગતા હોય? અને સામે હોવા છતાં કઇ પળે દીકરી મોટી થઇ ગઇ એ ખબર પડી શકે છે ખરી??કયારેક દીકરી સાડી પહેરીને પિતાની સામે આવે ત્યારે દરેક પિતાની આંખો ચમકે છે..ઓહ.! આ મારી દીકરી..!! આટલી મોટી થઇ ગઇ? અને શરૂ થઇ જાય છે શોધખોળ…સારા છોકરાની.સારા ઘરની…!! પછી મનમાં સતત એક જ વાત ઘૂમતી રહે છે.નાત ના સારા,ભણેલા છોકરાઓના લીસ્ટ બનવા લાગે છે.હવે તો જોકે નાત ,જાતના વાડા થોડા ઢીલા પડયા છે ખરા..! પણ છતાં હજુ પ્રથમ પસંદગી તો નાતને જ મળે છે.

મને તો કયારેક થાય છે..એક શિશુ કોઇ નાત ,જાત સાથે લઇ ને અવતરે છે?ઇશ્વર એની નાત ,જાત નક્કી કરી ને થોડો મોકલે છે?એ કામ …વાડા બાંધવાનું સંકુચિત કામ તો આપણે કરીએ છીએ..એક નાતની છોકરી બીજી નાતના છોકરા સાથે લગ્ન કરે..તો એ લગ્નને લીધે થતા બાળકની નાત આપમેળે બદલાઇ જાય.!!! અને અને પછી પુરુષની જે નાત હોય તે નાત છોકરાની આપોઆપ બની જાય છે.જન્મ સ્ત્રી આપે..એને નામ..એને જાત બધું પુરુષ પાસેથી મળે..! સ્ત્રી બાળકને જન્મ આપી શકે..તેને માટે ગમે તે ભોગ આપી શકે..પણ પોતાનું નામ નહીં..! પોતાની પહેચાન નહીં.!

ઇશ્વરે તો એક જ જાત..માનવજાત બનાવી છે.ભેદભાવ તો આપણે ઉભા કર્યા છે. અને પછી આપણા સ્વાર્થી રાજકારણીઓ એ તેને પોષ્યા છે..ઉછેર્યા છે.અને પોતાની મતબેન્ક ઉભી કરી છે. સત્તાની સગડી ઠરી ન જાય માટે કોમી ભેદભાવ ચાલુ જ રાખે છે..કે રખાવે છે.હકીકતે આજે પણ જો કોઇની દખલગીરી ન હોય..કોઇની ઉશ્કેરણી ન હોય તો હિંદુ,મુસલમાન બાજુ બાજુમાં શાંતિથી રહી શકે છે. રહે છે.એવા કેટલાયે દાખલા સમાજમાં મોજુદ છે જ.જયાં હિંદુ કે મુસલમાન એક ઘરની જેમ રહેતા હોય.અને એકબીજાને સુખ,દુ:ખમાં મદદરૂપ થતા હોય.

અને આ અનુભવ આપણ ને પણ કયાં નથી?આપણી સામે ઇબ્રાહીમ અંકલ રહેતા હતા.તું નાની હતી અને કયારેક રાત્રે ગમે તે સમયે તારો રડવાનો અવાજ સાંભળે એટલે એની મમ્મી આવ્યા જ હોય.”કેમ બેબી રડે છે?શું થયું?ગભરાઇ ન જતા હોં..!! અને કેટકેટલું ધ્યાન રાખતા.મને તો કંઇ ખબર ન પડે ત્યારે એમને ઘેર પહોંચી જ હોઉં.આપણે તો ત્યારે ગામમાં નવા હતા…અજાણ્યા હતા.પણ એમની હૂંફે કયારેય અજાણ્યા લાગવા નથી દીધા.

એક વાર આવી ને કહે,”મને પૂછતાં તો સંકોચ થાય છે…છતાં પૂછું છું.કેમકે તમે રહ્યા જૈન.અને અમે મુસલમાન.પણ આ તો હમણાં અમારા રોજા ચાલે છે.તેથી રોજ ઘરમાં કંઇ નવું બનાવીએ છીએ..તો તમને વાંધો ન હોય..અમારા ઘરનું ખાવાનો,તો મોકલાવું.અને અમારા ઘરમાં બધા વાસણો પણ અમે સાવ જુદા રાખીએ છીએ.તમને જરાયે વાંધો નહીં આવે.પાડોશીને મૂકી ને એકલા થોડા ખવાય?છતાં ધર્મની વાત હોય એટલે પૂછી લેવું સારું.”મેં તરત કહેલ,”માસી,અમે જૈન છીએ…શાકાહારી જ ખાઇએ. છીએ .એ સાચું..પણ એટલે તમારા ઘરનું શાકાહારી પણ ન ખાઇએ..એવું જરાયે નથી.તમે આટલા પ્રેમથી પૂછો છો ને હું ના થોડી પાડું?અમે ચોકકસ ખાશું.અને પછી તો આખો મહિનો તેમના ઘરની નવી નવી વાનગીઓ નો સ્વાદ પ્રેમથી માણ્યો.અને ઇદને દિવસે સેવૈયા ખાઇને વધાઇ આપી,ખાધું તો આપણે તેમના ઘરનું હતું..પરંતુ ખુશ તેઓ થયા હતા.!!

વાત તો જોકે નજર સામે મોટી થતી દીકરીની હતી.આજે અચાનક તું પણ મોટી થઇ ગઇ હતી.અને વાત ચાલુ થઇ તારા લગ્નની…

15 જુને તારી ઇન્ટરન્શીપ પૂરી થતી હતી.અને 27 જુને લગ્ન નંક્કી થયા.! બસ..જે ગણો તે મારી પાસે દીકરી બાર દિવસ રહેવાની હતી.અને એમાં કેટકેટલા કામની વણખૂટી ધમાલ.એક આંખમાં લગ્નનો ઉમંગ…બીજી આંખમાં વહાલનો વિજોગ…સંજોગ વિજોગની એ ક્ષિતિજે રહી ને મારે વહેવારો નિભાવવાના હતા…વહેવારિક કામો. કરવાના હતા.

મારી ઇચ્છા તો જોકે લગ્ન થોડા મહિનાઓ પછી કરવાની હતી.પણ આખરે તો ધાર્યું ધણીનું જ થાય છે..એ ચીલાચાલુ ડાયલોગ સાથે મન મનાવવાનું હતું.છતાં એકવાર શુભમને કહી પણ જોયું,”કે હજુ તો મારી દીકરીને ..ઝિલ ને પૂરી રસોઇ બનાવતા પણ નથી આવડતી.એને શીખવાનો સમય જ કયાં મળ્યો છે?એ તો બહાર હોસ્ટેલમાં હતી.તો હસતા હસતા શુભમે કહ્યું,”મમ્મી,હું ઉકાળેલા પાણી થી ચલાવી લઇશ.નહીં આવડે તો ચાલશે.” યૌવન સહજ આ જવાબ હતો.અને મારી પાસે તો બીજુ કોઇ બહાનુ પણ કયાં હતું?

અને આમે ય દરેક કાર્ય માટે ચોક્ક્સ સમાય નિર્ધારિત થયેલ હોય છે..એવું બધા પાસે થી સાંભળતી આવી છું,વાંચતી આવી છું..અને કદાચ લખતી પણ હઇ શ જ.ખાસ કરીને બીજા ને કંઇ કહેવાનું હોય ત્યારે.બીજાને કહેવાની કેવી મજા આવે…! મોટી મોટી વાતો કરવાની..આપણં બધું યે છલકતું જ્ઞાન કોઇ માગે કે ન માગે…આપતા રહેવાનો અજબ ઉત્સાહ માનવ મનમાં હોય છે.બાકી આપણા પોતા ને ભાગે આવે ત્યારે….

લાભ શુભ ચોઘડિયા આંગણે આવી ને ઉભા રહી ગયા.સ્વાગત,સત્કાર ખુશી ખુશી કરવાના જ રહ્યા ને? અવસરના લીલેરા પાન લહેરાઇ રહ્યા. ઝિલના લગ્ન છે…દીકરીના લગ્ન છે… સારા યે વાતાવરણમાં જાણે એ એક જ વાત હતી.મનમાંસ્મરણો માટે તો સમય પણ કયાં બચતો હતો?અતીતની ગલીઓ પણ હમણાં જાણે ભૂલાઇ ગઇ હતી .

”ગલી મારી ભૂલી ગયા ગિરધારીની જેમ….” જોકે સુમિરનની સુવાસ ઉડતી રહેતી..મારા મનોઆકાશમાં.પણ એને વાગોળવાની નિરાંત નો અભાવ હતો.પણ પછી એ જ બધું કરવાનું બાકી રહેશે ને? આજે તો…

”છોકરીના હૈયામાં ચોમાસુ બેઠું,
ને છોકરાના હૈયે લીલોતરી,
કૂંપળ ફૂટયાની વાત જાણી ને છોકરો,
છાપે છે મનમાં કંકોતરી.”અંકિત ત્રિવેદીએ કહ્યું છે ને આવું કંઇક?

યસ…અને શરૂઆત થઇ..કંકોતરી થી જ..તું ત્યાં ગામડામાં પેશન્ટ વચ્ચે દોડાદોડી કરતી હતી.પપ્પા કલકતામાં તેની મીટીંગો માં વ્યસ્ત હતા.અને હું ને મીત કંકોતરીઓ જોવા ફરતા હતા..મને ગમે તે મીતને ન ગમે..અને મીતને ગમે તે મારા ખીસ્સાને ન ગમે..કંઇક વાંધા ચાલતા રહ્યા. મીતની પસંદગી તો તું જાણે જ છે? એને તો બધું હમેશા હાઇ ..ફાઇ જ જોઇએ ને?ગમે તેવું એ કયારેય ચલાવી જ ન લે. એને તો એની બહેનના લગ્ન માટે રાજા મહારાજા જેવી કંકોતરીઓ જોતી હતી.! મને કહે,”આ તો હું હજુ કમાતો નથી..એટલે આ યે લેવા દઉં છું.! એટલે અંતે પસંદગી તો મીતે જ કરી.તેઓએ પૂછયું લખાણ જોઇએ છે?પણ મેં ના પાડી.બીજાને લખાણ લખી દેવા વાળી હું..આજે મારી દીકરી માટે નું લખાણ કોઇ નું ઉછીનું થોડું લઉં?

મીત કહે, હવે આ તારું ડીપાર્ટઁમેન્ટ.લખવાનું..કેટલાયે લખાણ લખ્યા.પણ એકે ય મનમાં બેસે નહીં.બીજું કોઇ આવતું ત્યારે પાંચ મિનિટમાં લખી આપતી હું આજે લખી નહોતી શકતી.દિલમાં સવેદનાના ઓથાર વચ્ચે શબ્દો ખોવાઇ જતા.કોઇ વધુ પડતું સાહિત્યિક લાગે,કોઇ વધુ સાદું લાગે,કોઇ ચીલાચાલુ લાગે..કોઇ ફકત ભાષાના ભભકા જેવું લાગે.મને તો સાદું,ભાવવાહી અને છતાં બધાથી અલગ હોય તેવું લખાણ જોતું હતું.પાછું કુટુંબમાં બધાને સ્વીકાર્ય બને ..ને સમજી શકે તેવું પણ કરવાનું હતું.! નહીંતર કોઇ કહેશે કે “મા ને થોડું લખતા આવડે છે..એટલે વિચિત્ર છાપી માર્યું.! “ આમ કેટલાયે મોરચા સંભાળવાના હતા.જોકે બોલવાવાળા તો ગમે તે કરો..બોલતા જ રહેવાના.સમાજની એ ખાસિયત છે.કોઇએ એટલે સાચું જ કહ્યું છે.”ખીર કેમ બગડી તેની ટીકા કરનારે પહેલાં ખીર રંધાતી હોય ત્યારે ત્યાં હાજર રહેવું જરૂરી છે.”
લગ્નના કાર્ડ ગુજરાતીમાં અને રીસેપ્શનના અંગ્રેજીમાં…આમ બંને લખાણ તૈયાર કરવાની મથામણો ચાલતી રહી હતી.અંતે માંડમાંડ એક ઉપર મંજૂરીની મહોર મારી.મારા પ્રિય શિક્ષક પ્રભાબહેનની અમૂલ્ય મદદ એમાં મળી રહી.

કોઇ પણ મા ના દિલની હાલત આવા સમયે કેટલી વિચિત્ર હોય..એ તો અનુભવે જ સમજાય.હું તો આમે ય કદાચ થોડી વધું સંવેદનશીલ પહેલેથી રહી છું.પણ દરેક મા ના હ્રદયમાં આ પ્રસંગે હૈયે હરખ,હોય,વહાલના વધામણા હોય..અને બીજી તરફ આંખમાં કે હૈયામાં દરિયો છલકાતો હોય.વારે વારે આંખમાં ધસી આવતા અશ્રુઓ એકલા છાના માના લૂછાતા હોય..ભીની આંખો કયારેક ચાડી ખાઇ જાય.પણ મોટે ભાગે તો કોઇને ખબર ન પડે તેમ.અને ફરી પાછી કામમાં ડૂબી જાઉં. પપ્પા બધી વ્યવસ્થા કરવા કે કરાવવામાં વ્યસ્ત હતા.કદાચ પિતાને તો દીકરી વિદાય થતી હોય ત્યારે જ અચાનક જાણે ભાન આવે કે..ઓહ..! આ તો દીકરીની વિદાયની તૈયારીઓ અત્યાર સુધી હું કરી રહ્યો હતો.! લગ્ન..એક પ્રસંગ ઉકેલવાની ધમાલમાં ડૂબેલ બાપને તો વિદાય વખતે જ આ સત્યની પ્રતીતિ થતી હશે?કે પછી થતી તો હશે..પણ જલ્દી બહાર દેખાતી નહીં હોય.?

“પાંપણની ઓથમાંથી સળવળી ઉઠે ઓલ્યા,
સોણલા તે સાતમા પાતાળના.
સુગંધના પગલાને સાચવતી બેઠી છે
પાંપણની બે ય ભીની પાંદડી.”

અત્યારે તો બસ..હવે આંસુઓને પાંપણમાં સંતાડી દીકરીને વળાવવાની તૈયારીઓ કરવાની છે.સંજોગ વિજોગની ક્ષિતિજે વહાલનો દીપ પ્રગટાવી દીકરીના સોણલા સાકાર થાય ને સુગંધ રેલી રહે એ જ જોવાનું છે. અત્યારે તો દરેક મા નું સઘળું યે ધ્યાન પ્રસંગ કેમ સરસ સચવાઇ જાય એમાં જ કેન્દ્રિત હોય છે ને?
હવે થોડા દિવસ ઘર ગૂંજતું રહેશે..હવે સૌ પ્રથમ ચાલુ થશે ખરીદી ની શરૂઆત.

પોતાના આંગણાના તુલસીકયારાને ઉખેડી ને બીજે રોપવો કંઇ સહેલો થોડો છે?અને છતાં દરેક મા બાપ રોપતા હોય છે હોંશથી રોપતા હોય છે.રોપવાની આતુરતા થી રાહ જોતા હોય છે..કે ચિંતા કરતા હોય છે.અને રોપ્યા પછી એ ઉછરતો રહે.લીલોછમ્મ રહે ..એની ચિંતાથી પણ મા બાપ મુકત થોડા રહી શકે છે? કેટલાયે કયારા બળી જતા હોય છે..કોઇ મૂરઝાઇ જતા હોય છે,કોઇ ઉખડી જતા હોય છે.કોઇ ખીલ્યા વિનાના રહી જતા હોય છે.અને કેટલાક નશીબદાર પાંગરતા હોય છે.!
દરેક દીકરીના તુલસીકયારામાં ફકત ખીલવાનું ને પાંગરવાનું જ આવે..એવો સમય કયારે આવશે?આવી શકશે ખરો?
જવાબ કેમ ..કોણ..કયારે આપી શકે?

“અગમનિગમનો ખેલ ખબર ના,
ચાલે કોના તાલે?”

બેટા,ખુશ રહે,ખુશહાલ રહે……

મા ના આશિષ.

બેટા,તું ભણી ગણી ને તૈયાર થઇ છે.જીવનનું ભણતર હજુ બાકી છે.યુનીવર્સીટીની પરીક્ષાઓ સારી રીતે તેં જરૂર પાસ કરી છે.જીવનની પરીક્ષાઓ સારી રીતે પાર કરવાની હજુ બાકી છે.તારામાં અમાપ શક્તિ છે.ઉર્જાનો દરિયો વહે છે તારી અંદર.છતાં કયારેય એ ન ભૂલીશ કે જીવનના શાશ્વત મૂલ્યોનું જતન કરવું પણ એટલું જ જરૂરી છે.એના વિના ડીગ્રીની બધા પ્રમાણપત્રો શરીર પર જેમ મોટા માપના …ફીટીંગ વિનાના કપડા લટકી રહે એમ લટકી રહેશે.ચારિત્ર્ય,વિનમ્રતા,વાણી નીમીઠાશ,સંવાદિતા.સ્નેહ,સદભાવના.સહકાર,કુટુંબભાવના,જતું કરવાની વૃતિ,આ બધા ગુણો દરેક સમયે,દરેક સમાજમાં,દરેક દીકરીના જીવનમાં ખૂબ અમૂલ્ય છે.જીવનના આ શાશ્વત મૂલ્યો કયારેય બદલાતા નથી..બદલાઇ શકે નહીં..બેટા,આ બધા ગુણોને આત્મસાત કરવાનો સંનિષ્ઠ પ્રયાસ કરી જીવનની પરીક્ષામાં પણ તું પહેલો નંબર જાળવી જ રાખીશ ને?